Hoe eerder een cliënt of patiënt en diens naasten worden betrokken bij behandeling in de ggz, hoe beter. Daarover zijn de gasten in het interactieve webinar van Akwa GGZ over samen beslissen het eens. Ze vertellen over het belang van samen beslissen in de ggz en bespreken tips en valkuilen. “Het gaat er om dat je het gesprek aangaat en samen aan de slag gaat.”
Samen beslissen heeft veel voordelen in de geestelijke gezondheidszorg, is de consensus aan tafel. Tessa Magnée, onderzoeker, psycholoog en praktijkondersteuner ggz, legt uit waarom het goed is als het zo vroeg mogelijk in het traject wordt toegepast. “Bij de huisarts wordt besloten waar iemand hulp gaat krijgen. Als je daar al samen beslissen overslaat, betekent dat voor de rest van de behandeling dat iemand misschien niet op de goede plek komt of zich niet betrokken voelt bij de behandeling.”
Gelijkwaardigheid
Ervaringsdeskundige, zowel als cliënt als naaste, verbonden aan GGZ Noord-Holland-Noord Nanette Waterhout vertelt dat bij GGZ NHN is gekozen om ervaringsdeskundigen te betrekken bij aanvang van een cliënt. Reden hiervoor: uit een cliënttevredenheidsonderzoek bleek jaren geleden dat cliënten zich te weinig betrokken voelden bij de eigen behandeldoelen en het eigen traject. Ze benadrukt hoe waardevol het is als binnen de ggz aandacht is voor samen beslissen. “Het geeft het gevoel dat je er mag zijn.” Dat geldt ook voor het betrekken van naasten. “In het verleden kreeg ik het gevoel: ik word niet voldoende betrokken bij de behandeling maar mag wel de shit opruimen.”
Door de aanwezigheid van een ervaringsdeskundige wordt volgens Waterhout meer gelijkwaardigheid gecreëerd en dat maakt het voor de cliënt makkelijker om aan te geven wat hij of zij belangrijk vindt. De aanwezigheid van een ervaringsdeskundige draagt bij aan het gevoel van persoonlijke verantwoordelijk, opkomen voor jezelf en eigen kracht in het herstelproces, vertelt Waterhout in het webinar. Ze merkt dat andere keuzes ontstaan omdat het dan ook gaat over wat je zelf kunt doen in plaats van dat het alleen maar gaat over een behandeling.
Zelf keuzes maken
Michiel van den Oever, psychiater bij GGZ Drenthe en lid van het team Optimaal leven, als hem wordt gevraagd waarom samen beslissen belangrijk is: “Ten eerste is het gewoon leuk.” Hij ziet ook dat patiënten patiënten meer in hun kracht staan wanneer ze zelf hebben meebeslist over hun behandeling. “Ze gaan er anders mee om dan wanneer ze van mij iets moeten doen. Ze moeten het idee hebben: ik kan zelf keuzes maken en die keuzes kunnen positieve of negatieve consequenties hebben. Dan worden ze eigenaar van hun leven. Op het moment dat mensen zelf besloten hebben: ik ga het doen, dan gaan ze het leven in met: ik ga het doen.” Zingeving is essentieel in het leven, stelt de psychiater. “De behandel- en hersteldoelen moeten aansluiten op wat mensen drijft en wat ze belangrijk vinden. Dat kun je als behandelaar niet bepalen, dat is heel persoonlijk. Je kunt tegen een cliënt of patiënt zeggen: jij bent de expert, je kent de situatie veel beter dan ik.”
Proces
Van den Oever raadt ook aan om expliciet te benoemen dat samen beslissen belangrijk is in het behandeltraject. Maar, stelt hij, niet in ieder gesprek hoeft het te gaan over samen beslissen. “Samen beslissen is niet een moment, maar een proces. Er zijn verschillende fases waarin het ter sprake komt. Daardoor blijf je steeds weer samen beslissen.” Het gaat dan om vragen als: wat heb je nodig, wie wil je betrekken?
Bovendien kun je niet altijd en bij iedereen in dezelfde mate samen beslissen, stelt Van den Oever. “Maar je kunt altijd iets vinden om samen over te beslissen. Het is zoeken en maatwerk.”
Eindeloos nieuwsgieg zijn
Hoe gaat dat zoeken en maatwerk in zijn werk? Hoe krijg je een verhaal goed boven tafel, ook als je iemands achtergrond niet goed kent? Volgens Van den Oever moet je als zorgverlener eindeloos nieuwsgierig zijn, oprecht interesse tonen, jezelf leerbaar opstellen, het tijd geven en kijken of je contact kunt maken. “Vanuit dat contact kan vertrouwen komen en van daaruit kunnen verhalen komen.” Daarnaast moet een professional niet bang zijn om af en toe fouten te maken of om risicovolle dingen te zeggen en de plank mis te slaan, vindt hij.
Andere houding
Ervaringsdeskundige Waterhout: “Samen beslissen vraagt ook iets van cliënten. We zijn het van oudsher gewend om af te wachten en te laten vertellen wat er gaat of moet gebeuren. Het is goed om mensen aan te spreken op de persoonlijke verantwoordelijkheid en dat te stimuleren.”
Belemmeringen
Het is niet altijd makkelijk om samen te beslissen. Uit onderzoek blijkt dat drie op de vier professionals een of meer belemmeringen ervaart bij het samen beslissen. Beschikbare tijd en het behandelaanbod zijn daar een grote factor van. Magnée beaamt dat het behandelaanbod voor haar als praktijkondersteuner ggz een belemmering is. “De wachttijden in de ggz zijn een barrière om mensen goed te kunnen verwijzen.”
De gasten vinden echter niet dat het traject van samen beslissen meer tijd kost. “Uiteindelijk niet”, aldus Van den Oever. Waterhout, lachend: “Nee. Het is investeren aan de voorkant. Als je samen begrijpt wat er aan de hand is, en het vergt tijd om het verhaal op tafel te krijgen, dan denk ik dat je veel sneller de beste stappen met elkaar zet. Het levert uiteindelijk een enorme verkorting op van het traject. Maar het gaat er vooral ook om dat patiënten het gevoel hebben onderdeel te zijn van het traject. Het gaat over kwaliteit van iemands leven.”
Tijdens het interactieve webinar van Akwa GGZ onder leiding van Patrick Nederkoorn stond centraal: hoe kunnen cliënten, patiënten, behandelaren en naasten het beste samen tot besluiten komen tijdens een behandeling? Het webinar is hier terug te kijken.